Vagus siniri nedir? Dr. Ayşegül Çoruhlu anlattı

Vagus, esasında bir sinir sistemidir. Latince’de “Gezgin” anlamına gelen vagus, beyindeki 12 parçadan oluşan sinir sisteminin bir parçasıdır. Bağırsakla yakından alakası olan vagus siniri, vücudun tüm organlarına adete dal uzatır. İnsanın mutluluğuyla doğrudan ilişkili olan vagus, stres anında vücuda kortizon salgılanmasını sağlar.

Dr. Ayşegül Çoruhlu, vagus siniriyle ilgili önemli bilgilere yer verdi

“Vagus bizim mutluluğa çıkan biletimiz olabilir. Biliyorsunuz, vücudumuz çok büyük bir sinir ağıyla çevrilidir. Sinir; beyinle vücudun organları arasındaki bağlantıyı kuran bir ağdır. Nasıl ki damar ağı var, sinir sistemimizde de sinir ağları var. Vagus da bu sinirlerden bir tanesi. Onuncu kranial sinir de denir. Vagus, vücuttaki en uzun sinirdir. Beyinde bir ucu var ama beyin dışında vücudun tamamında bir ağacın dalları gibi bir sürü organa dal veriyor. Oralara emir götürüyor ve emir alıyor. Her tarafı gözetleyen bir sinir. Organ denince kalp, karaciğer, böbrek falan geliyor akla. Biz bu organları düşünerek çalıştırmıyoruz. Biz uykudayken de bu organlar kendi kendilerine çalışıyorlar. Yani vücudun otomatik olarak yaptığı işler var. Vagusu öyle konumlandıralım. Vücudumuzu, bizim istemimiz dışında kontrol eden bir sistem. Mesela koşmak istersem, ben istediğim için koşuyorum. Böbreğimin idrarımı filtrelemesi ise benim isteğimin dışında oluyor. Demek ki vagus, vücuttaki organ sisteminin işleyişiyle ilgili vücudun beyinle arasında bir bağlantı. Beyin kumanda merkezi, vagusun da vücuttaki her şeyden haberi var. Kalp atışı, sindirim sistemi, nefes alıp vermek gibi bütün eylemler buna dahildir. Vagus iki yönlü çalışır. Hem beyinden gelen emirleri organlara söyler hem de organlarda işlerin nasıl ilerlediğini beyne söyler. Eğer benim vagusum bağırsakta neler olduğunu beyne söylemeseydi, beynin bundan haberi olmayacaktı. Zaten vagus bütün organlarla ilgili olsa da yazılarda bizler en çok bağırsakla ilgili okuruz. Siz depresyonda olduğunuzda veya huzursuz hissettiğinizde, bağırsağınızda bir sorun çıkması da bu durumla alakalıdır.”

Vagus ne zaman iyi çalışır?

“Biz istemesek de içeride dönen işler var. Bu işi parasempatik sinir sistemi yapıyor. Parasempatik sinir sistemi, konuya bizim karışmadığımız birtakım işler yapıyor. Bunlar bağırsağın çalışması, midenin sindirmesi, nabzın daha sakin olması, nefesin daha derin olması gibi işlerdir. Daha çok uykudaki dinlenme halimize benzer bir sistemdir. Bunun tersi ise sempatik sistem. Bu da stres olduğumuzda, alarmda ve uyanık olduğumuzda, daha çok savaş-kaç emri veren bir sistemdir. Bu organlar, hayati organlardır. Parasempatik sistem denilince, aklımıza vagusu getirebiliriz. Demek ki vagus aslında anti-stres bir sistem. Vagus iyi ve aktif çalışıyorsa, vücut parasempatik sistemlidir. Sindirim iyidir, dışkılama iyidir, tansiyon düşüktür. Zaten strese savaş ve kaç derken, vagusun çalıştığı duruma da dinlen ve sindir denir.”

“Depresyonda ve birtakım beyin hastalıklarında vagusu stimüle etmek bir tedavi yöntemidir. Cilt altına küçük bir elektronik çip gibi bir alet yerleştiriliyor ve o aletten elektrik stimülasyonu vagus sinirine veriliyor. Bu durumda kafada bulunan dirençli depresyon azalıyor. Aynı zamanda sara atakları için tedavide de kullanılıyor. Bu cihazlar Amerikan İlaç Kurumu’ndan onaylıdır. Böyle hastalıklarımız yoksa da vagusun doğru çalışması, depresyondan uzak kalmamıza ve vücuttaki işlerin doğru ilerlemesinde etkili. Ben hep bağırsak mutsuzsa kişi de mutsuzdur derim. Bu da onun bir göstergesi. Çalışmalara göre, geğirme veya öğürme refleksi vagusu dürten bir şey. Kötü hissettiğimizde kusarız ve kustuktan sonra bir iyilik hali gelir. İnsanlar kustuğu için rahatladığını düşünür ama zaten kusma refleksi vagusu devreye soktuğundan dolayı iyi hissedilir. Hatta kusma refleksinizin ne kadar iyi olduğunu ölçmek, vagusun hassaslığını ölçmekle paraleldir. Boğazınızın arkasına bir cisimle dokunulduğunda siz ne kadar kusma refleksi gösterirseniz, vagus da o kadar iyi çalışıyor demektir.”

Ayşegül Çoruhlu’nun vagus siniriyle ilgili videosuna buradan ulaşabilirsiniz: 

Mutluluğa çıkış biletiniz

“Soğuk su vagusu aktive eder. Şarkı söylemek vagusu aktive eder. Derin derin nefes almak vagusu aktive eder. Bunlar vagusu yani anti-stresi devreye sokmaktır. Kısacası vagus, sizin mutluluğa çıkan biletinizdir.”

Vagus Siniri Nedir?

Vagus Siniri’nin Anatomisi ve Fonksiyonları

Vagus siniri, (Cranial Sinir X olarak da bilinir) vücuttaki en uzun sinirlerden biridir ve beyin sapından başlayarak çeşitli organ ve dokulara yayılır. “Vagus” kelimesi Latince’de “gezinme” veya “rastgele hareket” anlamına gelir ve sinirin yollarını gösterir.

Vagus siniri, hem somatik hem de otonom sinir sistemine ait lifler taşır. Somatik lifler, sinirin motor fonksiyonlarını kontrol ederek kasları hareket ettirir. Otonom lifler ise iç organların otomatik işlevlerini düzenler ve vücudun gevşeme (parasempatik) veya harekete geçme (simpatik) tepkilerini kontrol eder.

Vagus sinirinin ana görevi, vücudun “dinlenme ve sindirim” (parasempatik) tepkisini aktive etmektir. Bu nedenle, vagus siniri, kalp atış hızını yavaşlatır, solunum hızını düzenler, sindirim fonksiyonlarını etkiler ve vücudun stres tepkilerini dengelemeye yardımcı olur.

Vagus siniri ayrıca beyin bağırsak aksını da etkiler. Bağırsak hareketlerini düzenler, mide asidini salgılar ve sindirim sürecini destekler. Aynı zamanda, vagus siniri, beyin ve bağırsak arasındaki iletişimi sağlar ve bağırsak sağlığı ile ruh hali arasındaki bağlantıyı yönetir.

Bu sinir, depresyon, anksiyete ve diğer zihinsel sağlık sorunlarıyla da ilişkilendirilmiştir. Araştırmalar, vagus sinirinin uyarılmasıyla ilgili tedavi yöntemlerinin bu tür sorunlar için potansiyel bir yardımcı tedavi olarak kullanılabileceğini göstermektedir.

Vagus Siniri ve Sinir Sistemi

Vagus siniri, sinir sisteminin önemli bir bileşenidir. Sinir sistemi, vücudun çeşitli fonksiyonlarını düzenleyen ve kontrol eden bir ağdır. Vagus siniri ise bu sistemin parçası olan ve vücudun birçok organıyla bağlantı kuran bir sinirdir.

Vagus Siniri’nin Sinir Sistemi İle İlişkisi

Vagus siniri, beyin ve vücudun geri kalanı arasında önemli bir iletişim hattı görevi görür. Sinirin başlıca görevi, parasympatik sinir sisteminin bir parçası olarak çalışmaktır. Parasympatik sinir sistemi, vücudun dinlenme ve sindirim gibi aktivitelerinden sorumlu olan ve genellikle stres tepkisini azaltan birçok organı kontrol eder.

Vagus siniri, kalp hızını düşürerek kalp ritmini düzenler, solunumu kontrol eder, gastrointestinal sistemde sindirimi etkiler ve bağışıklık sistemi fonksiyonlarını düzenler. Ayrıca, sinir aracılığıyla beyin-organ ilişkisini de etkileyen birçok kimyasal sinyal taşır. Bu nedenle, vagus siniri, stresin azaltılması, dinlenme ve iyileşmeyi sağlama gibi bir dizi sağlık yararıyla ilişkilendirilir.

Vagus Siniri ve Sağlık

Vagus Siniri’nin Sağlık Üzerindeki Etkisi

Vagus siniri, vücudumuzdaki en uzun sinirlerden biridir ve birçok farklı organdan geçer. Bu sinirin sağlığımız üzerinde önemli bir etkisi vardır ve pek çok hayati fonksiyonu düzenler. İşte vagus sinirinin sağlık üzerindeki etkilerinden bazıları:

1. Stresi Azaltma: Vagus siniri, stres tepkilerini düzenler ve vücuttaki rahatlama tepkilerini tetikler. Bu sayede stres seviyeleri düşer ve stresle ilişkili belirtiler azalır.

2. Kalp Sağlığı: Vagus siniri, kalp atış hızını düzenler ve kalp sağlığını korumaya yardımcı olur. Bu sinirin aktivasyonu, kalp atış hızını yavaşlatır ve kan basıncını düşürür.

3. Sindirim Sistemi: Vagus siniri sindirim sistemiyle yakından ilişkilidir. İyi çalışan bir vagus siniri sindirimi destekler, mide asidini düzenler ve bağırsaklardaki peristaltik hareketleri kontrol eder.

4. İltihap Azaltma: Vagus siniri, vücuttaki iltihaplanmayı azaltır. Aktif bir vagus siniri, iltihaplanmaya karşı koruyucu bir etki göstererek chronic inflamatuvar hastalıkların riskini azaltır.

5. Uyku ve Dinlenme: Vagus siniri, uyku ve dinlenme durumunu düzenler. Aktif bir vagus siniri, uyku kalitesini artırır ve gevşeme sağlar.

Vagus Siniriyle İlgili Tehlikeler ve Sorunlar

Vagus Siniri ile İlgili Sağlık Sorunları ve Tedavi Yöntemleri

Vagus siniri, vücutta bir dizi önemli işlevi yerine getiren bir sinir olmasına rağmen, bazı durumlarda sorunlara neden olabilir. Bu sorunlar genellikle vagus siniri disfonksiyonu veya irritabl vagus sendromu olarak adlandırılır. İşte vagus siniri ile ilgili bazı sağlık sorunları ve tedavi yöntemleri:

• Sinirin tahriş olması: Bazı durumlarda vagus siniri tahriş olabilir ve yan etkilere neden olabilir. Bu yan etkiler arasında baş dönmesi, bayılma hissi, düşük tansiyon, kalp atışında düzensizlik ve mide bulantısı bulunur. Tahrişe neden olan faktörler arasında kaygı, stres, gastrointestinal sorunlar ve sinir sistemi bozuklukları yer alır.
• Vagotoni: Vagotoni, vagus sinirinin aşırı aktif olması durumudur. Bu durumda, kalp hızı yavaşlar, kan basıncı düşer, solunum hızı azalır ve sindirim sistemi üzerinde etkiler görülür. Vagotoni genellikle çeşitli nörolojik ve psikiyatrik bozukluklarla birlikte görülür.
• Vagus siniri stimülasyon tedavisi: Vagus siniri stimülasyon tedavisi, vagus siniri üzerinde elektriksel uyaranlar kullanarak çeşitli sağlık sorunlarının yönetilmesinde kullanılan bir tedavi yöntemidir. Bu tedavi yöntemi, epilepsi, depresyon, bipolar bozukluk gibi çeşitli durumların tedavisinde etkili olabilir.

Vagus Sinirini Aktive Etmek İçin Ne Yapabilirsiniz?

Vagus Siniri Aktivasyonu için Yapılabilecek Egzersiz ve Teknikler

Vagus siniri, bedenimizin otomatik sinir sisteminin bir parçasıdır ve rahatlama, sakinlik ve stresin azaltılması gibi birçok faydalı etkisi vardır. Vagus sinirini aktive etmek için aşağıdaki egzersizleri ve teknikleri deneyebilirsiniz:

• Derin Nefes Almak: Derin ve yavaş nefes almak, vagus sinirini aktive etmek için etkili bir yöntemdir. Nefes alırken karın bölgenize odaklanın ve derin nefes alıp verin.
• Yoga veya Meditasyon: Yoga ve meditasyon gibi zihin-bedendir egzersizler, vagus sinirini aktive etmek için idealdir. Bu egzersizler sakinlik ve rahatlama sağlar ve vagus sinirini harekete geçirir.
• Soğuk Suyla Temas: Soğuk suyla temas etmek, vagus sinirini stimüle edebilir. Örneğin, yüzünüzü soğuk suyla yıkayabilir veya soğuk bir duş alabilirsiniz.
• Sanat ve Yaratıcı Etkinlikler: Sanat ve yaratıcı etkinlikler, vagus sinirini aktive edebilen rahatlama sağlayıcı etkilere sahip olabilir. Boyama, çizim, müzik dinleme veya enstalasyon gibi etkinlikleri deneyebilirsiniz.
• Sosyal Bağlantılar: Sosyal bağlantılar kurmak ve güvenli bir ilişki geliştirmek, vagus sinirini aktive edebilir. Yakın arkadaşlarınızla veya ailenizle vakit geçirmek veya birisinin ihtiyacı olduğunda yardım etmek vagus sinirinizi harekete geçirecektir.

Bu egzersiz ve teknikler, vagus sinirinizi aktive edebilir ve rahatlama sağlayabilir. Ancak, herhangi bir tıbbi durumunuz varsa veya sürekli stres veya anksiyete yaşıyorsanız, bir sağlık uzmanına danışmanız önemlidir.

Vagus Siniri ve Stres

Vagus Siniri’nin Stres Azaltmada Rolü

Vagus siniri, vücudumuzdaki en uzun sinirlerden biridir ve beyinden başlayarak vücudun çeşitli organlarına uzanır. Bu sinir, parasempatik sinir sisteminin bir parçası olarak bilinir ve dinlenme-karşıtı yanıtı aktive ederek stresi azaltmaya yardımcı olur.

Vagus siniri, stresle mücadelede önemli bir rol oynar ve birçok sağlık faydası sağlayabilir. İşte vagus sinirinin stres azaltmada oynadığı bazı önemli roller:

• Sinirin vagal tonusu, stres hormonu kortizolün salınımını azaltmaya yardımcı olabilir.
• Vagus siniri, kalp hızını düşürerek ve solunumu yavaşlatarak rahatlama sağlar.
• Sinirin vagal tonusu, vücudun dinlenme ve sindirime yönelik fonksiyonlarını desteklerken, savaş ya da kaç tepkisiyle ilişkili olan stres fonksiyonlarını inhibitör olarak etkileyebilir.
• Düşük vagal tonusu, stres yanıtlarının artmasına ve duygusal tepkilerin kontrolsüz olmasına neden olabilir.

Vagus sinirinin stres azaltmada oynadığı bu önemli rol, vagal tonu olarak bilinen sinir aktivitesinin düzenli olarak artırılmasını gerektirir. Bu, meditasyon, derin nefes alma, aerobik egzersiz, yoga ve masaj gibi rahatlama tekniklerinin pratik edilmesiyle sağlanabilir.

Vagus Siniri ve Uyku

Vagus Siniri’nin Uyku Kalitesi Üzerindeki Etkisi

Vagus Siniri, uyku kalitesi üzerinde önemli bir rol oynayan bir sinir sistemidir. Uyku, vücudun restore olduğu ve düzgün çalışmasını sağlayan bir süreçtir. Vagus Siniri, uyku sırasında bir dizi fizyolojik etkiyi düzenleyerek uyku kalitesini iyileştirebilir.

Vagus Siniri’nin uyku üzerindeki etkilerine bir göz atalım:

• Daha derin uyku: Vagus Siniri, uyku sırasında sinir sisteminin rahatlamasına yardımcı olur ve derin uyku aşamalarını teşvik eder. Bu derin uyku aşamaları, vücudun dinlenmesini ve iyileşmesini sağlar.
• Uyku süresi: Vagus Siniri, uyku süresini düzenleyerek etkili bir uyku sağlar. Uyku süresinin yeterli olması, vücudun yenilenmesini ve enerji depolamasını sağlar.
• Uykusuzlukla mücadele: Vagus Siniri, stres ve anksiyete gibi uyku bozukluğuyla ilişkili sorunlarla başa çıkmaya yardımcı olabilir. Vagus Siniri aktivitesi, vücudun rahatlamasını teşvik ederek uyku problemlerini hafifletebilir.
• Uyandıktan sonra enerji seviyesi: Vagus Siniri, uyandıktan sonra enerji seviyesini artırabilir. Aktive olduğunda, vücuttaki enerji üretimini teşvik ederek güne daha enerjik bir şekilde başlamanıza yardımcı olur.

Uyku kalitesi, genel sağlık ve iyi yaşam için önemlidir. Vagus Siniri, uyku kalitesini iyileştirebilen bir sinir sistemi olduğu için bu konuya önem vermek önemlidir.

Vagus Siniri ve Sindirim Sistemi

Vagus Siniri’nin Sindirim Sürecine Etkisi

Vagus siniri, vücudun en uzun siniri olarak bilinir ve birçok önemli işlevi vardır. Sindirim sistemi üzerindeki etkisi de oldukça önemlidir. Vagus siniri, beyin ile bağırsaklar arasında bir iletişim sağlar ve sindirim sürecinin düzenlenmesine yardımcı olur.

• Vagus siniri, mide ve bağırsaklardaki kasların kasılmasını düzenler, böylece besinlerin geçişini ve sindirim sürecini kontrol eder.
• Ayrıca, vagus siniri sayesinde mide asidi üretimi ve salgılanması düzenlenir. Bu, sindirim enzimlerinin etkili bir şekilde çalışmasını sağlar.
• Vagus siniri, bağırsaklardaki kan akışını ve besin emilimini kontrol eder. Bu sayede vücut daha kolay ve etkili bir şekilde besinleri emebilir.
• Sindirim sürecindeki stres veya rahatlama durumları, vagus sinirini etkileyebilir. Örneğin, stresli durumlarda vagus siniri aktivitesi azalırken, rahatlama durumlarında artabilir.

Vagus Siniri ve Depresyon

Vagus Siniri’nin Depresyon Üzerindeki Etkisi

Depresyon, günümüzde yaygın bir zihinsel sağlık sorunudur ve birçok insanın yaşam kalitesini etkileyebilir. Son yıllarda yapılan araştırmalar, vagus sinirinin depresyon üzerinde önemli bir rol oynayabileceğini göstermiştir. Vagus siniri, beyinden göğüs ve karın organlarına kadar uzanan onikinci kranial sinirdir. Bu sinir, otonom sinir sisteminin bir parçası olarak, vücudun birçok işlevini düzenler ve kontrol eder. Depresyonun vagus siniri üzerindeki etkisi şunları içerebilir:

1. Vagus Siniri ve İnflamasyon: Vagus siniri, inflamatuar yanıtın kontrolünde önemli bir rol oynar. Depresyon sıklıkla inflamasyonla ilişkilidir ve vagus siniri, inflamasyonu azaltmak için anti-enflamatuar bir etki sergileyebilir.
2. Sinir Uyarımı ve Beyin Kimyası: Vagus siniri, beyin ile bağırsaklar arasındaki iletişimi sağlar. Depresyonun beyin kimyasında dengesizliklere neden olduğu bilinmektedir ve vagus siniri, bu dengesizlikleri düzenleyerek depresyon semptomlarını azaltabilir.
3. Beyin Plastisitesi: Vagus siniri, beyin plastisitesini etkileyebilir. Depresyon, beyin plastisitesinde bir azalmaya neden olabilir ve vagus siniri, beyin plastisitesini artırarak depresyonla mücadeleye yardımcı olabilir.

Vagus Siniri ile İlgili Araştırmalar ve Gelişmeler

Son Bilimsel Çalışmalar ve Vagus Siniri Hakkındaki Yenilikler

Vagus siniri, vücudumuzdaki birçok önemli işlevi düzenleyen ve kontrol eden bir sinir hattıdır. Son yıllarda, vagus siniri ve onun sağlık üzerindeki etkileri üzerine yapılan bilimsel araştırmalar ve gelişmeler büyük bir ivme kazanmıştır. İşte vagus siniri hakkındaki son bilimsel çalışmalardan ve yeniliklerden bazıları:

• Bir çalışmada, vagus sinirinin depresyon ve anksiyete gibi zihinsel sağlık sorunlarının tedavisinde önemli bir rol oynayabileceği gösterilmiştir. Vagus siniri stimülasyonu, belirli bir cihaz aracılığıyla sinire elektriksel uyarı verilerek gerçekleştirilen bir tedavi yöntemidir ve bu çalışmada, tedavinin etkinliği konusunda umut verici sonuçlar elde edilmiştir.
• Başka bir çalışma, vagus sinirini uyaran cihazların epilepsi nöbetlerini azaltmada etkili olabileceğini göstermiştir. Vagus siniri stimülasyonu tedavisi, uzun yıllardır epilepsi hastalarının tedavisinde kullanılan bir yöntemdir ve bu çalışma, tedavinin güvenli ve etkili olduğunu bir kez daha doğrulamıştır.
• Vagus siniri, bağışıklık sistemi üzerinde de önemli bir etkiye sahiptir. Bir araştırmada, vagus sinirinin otoimmün hastalıkların tedavisinde potansiyel bir hedef olabileceği belirtilmiştir. Sinir, bağışıklık sisteminin düzenlenmesine katkıda bulunarak, otoimmün hastalıkların semptomlarını azaltmada yardımcı olabilir.
• Son zamanlarda yapılan bir başka çalışma ise vagus sinirinin sindirim sistemi üzerindeki etkilerini incelemiştir. Araştırmacılar, sinirin, sindirim sistemi fonksiyonlarını düzenlemede önemli bir rol oynadığını ve gastrointestinal hastalıkların tedavisinde yeni terapötik yaklaşımların geliştirilmesine yardımcı olabileceğini belirtmişlerdir.

Bu son araştırmalar ve gelişmeler, vagus sinirinin sağlık üzerindeki önemini ve potansiyel tedavi yöntemlerini daha iyi anlamamıza yardımcı olmaktadır. Bu alandaki ilerlemeler, ileriye dönük olarak daha etkili ve kişiye özel tedavilerin geliştirilmesine olanak sağlayabilir. Vagus siniri hakkında daha fazla bilgi için buraya göz atabilirsiniz.

Sonuç

Vagus Siniri’nin Önemi ve Sağlık İçin Öneriler

Vagus siniri, vücudumuzdaki en uzun sinir olarak önemli bir rol oynar ve bir dizi sağlık yararına sahiptir. Burada, vagus sinirinin önemini ve sağlığımız üzerindeki etkilerini anlatan bazı önemli noktalara değinilmiştir:

• Vagus siniri, stresi azaltmaya ve rahatlama sağlamaya yardımcı olan parasempatik sinir sisteminin bir parçasıdır. Bu nedenle, vagus sinirinin uyarılmasıyla birlikte vücutta rahatlama ve sakinlik hissi ortaya çıkar.
• Vagus siniri, kalp sağlığını etkileyen bir dizi faktöre de bağlıdır. Uygun bir vagal tonus, kalp atış hızının düzenlenmesine yardımcı olur ve kardiyovasküler hastalık riskini azaltır.
• Stresli yaşam tarzı, kötü beslenme alışkanlıkları ve düşük fiziksel aktivite seviyeleri, vagal tonusu olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle, sağlıklı bir vagal tonus için dengeli bir yaşam tarzı benimsemek önemlidir.
• Vagus siniri uyarımı, bazı sağlık sorunlarının tedavisinde kullanılan bir yöntemdir. Özellikle depresyon, anksiyete, epilepsi ve inflamatuar bağırsak hastalığı gibi durumların tedavisinde vagus siniri uyarımı etkili olabilir.
• Vagus siniri, reflekslerin yönetimi ve beyin-gut etkileşiminin düzenlenmesi gibi önemli görevlere de sahiptir. Bu nedenle, vagus siniri sağlığının korunması, genel sağlık ve iyilik halinin geliştirilmesi için önemlidir.

Unutmayın, vücudumuzdaki her bir sinir sistemi parçası önemli bir rol oynar ve sağlık üzerinde etkilidir. Vagus siniri gibi sinirlerin sağlıklı kalmasına özen göstermek, sağlıklı bir yaşam sürdürmek ve hastalıkların önlenmesine yardımcı olmak için önemlidir.