Gaslighting Nedir? Psikolojik Manipülasyonun Gizli Tehlikesi

Dünyanın en köklü sözlük yayıncılarından biri olan Merriam-Webster, 2022 yılının kelimesi olarak “Gaslighting” terimini seçti. Bu kelimeye olan ilginin, bir önceki yıla oranla %1740 oranında arttığı belirtiliyor. Peki, Gaslighting tam olarak ne anlama geliyor? Neden bu kadar popüler hale geldi? Bu psikolojik manipülasyon tekniğine maruz kalıp kalmadığınızı nasıl anlayabilirsiniz? İşte detaylar.

Gaslighting Nedir? Psikolojik Manipülasyonun Tehlikeli Bir Türü

Gaslighting, kişinin kendi çıkarı için karşısındaki kişiyi bilinçli bir şekilde yanıltması, onun hafızasından, algılarından ve hatta akıl sağlığından şüphe etmesini sağlaması anlamına geliyor. Türkçede tam bir karşılığı olmayan bu terim, bir tür psikolojik şiddeti ifade ediyor. Gaslighting uygulayan kişi, kurbanını sistemli bir şekilde manipüle eder, onu değersiz ve yetersiz hissettirerek kendi otoritesini kurmaya çalışır.

Terimin kökeni, İngiliz yazar Patrick Hamilton’ın 1938’de yazdığı “Gas Light” (Gaz Lambası) adlı oyuna dayanıyor. Bu eser daha sonra sinemaya da uyarlandı. Filmde, manipülatif bir koca, karısının akıl sağlığından şüphe etmesini sağlamak için evdeki gaz lambasının alevini yavaşça azaltıyor, fakat kadının bu değişikliği fark ettiğinde onu paranoyaklıkla suçluyor. İşte bu hikaye, Gaslighting’in en temel örneği olarak kabul ediliyor.

Gaslighting’in En Yaygın Belirtileri ve Kullanılan Taktikler

1. Hafızayı ve Algıyı Sorgulama

Gaslighting yapan kişi, kurbanının hatırladığı olayları yanlış olduğunu iddia ederek onun hafızasından şüphe etmesine neden olur. Örneğin:

• “Sen bunu uyduruyorsun, böyle bir şey olmadı.”
• “Yanlış hatırlıyorsun, her zamanki gibi abartıyorsun.”

2. Gerçekliği Çarpıtma ve Sürekli Yalan Söyleme

Gaslighting uygulayan kişiler, gerçek olayları değiştirerek kendi lehlerine uydururlar. Örneğin:

• Tartışma sırasında fiziksel bir saldırı olmuşsa, bunu “Sen yanlış hatırlıyorsun, ben seni korumaya çalışıyordum.” diyerek inkar edebilirler.
• Sizi küçümsediklerinde bunu “Şaka yapıyordum, neden bu kadar alıngansın?” şeklinde normalleştirmeye çalışırlar.

3. Kurbanın Duygularını ve Değerlerini Önemsizleştirme

Gaslighting uygulayanlar, karşı tarafın hislerini sürekli küçümseyerek onun kendine olan güvenini sarsar. Örneğin:

• “Çok alıngansın, abartıyorsun.”
• “Hassas davranıyorsun, normal bir şeydi.”
• “Depresifsin, bence bir psikoloğa gitmelisin.”

Gaslighting’in Toplumsal Versiyonu: Medya, Siyaset ve Sosyal Manipülasyon

Gaslighting yalnızca bireysel ilişkilerde değil, toplum genelinde de sıkça karşılaşılan bir durumdur. Medya, siyaset ve sosyal platformlar üzerinden bilinçli olarak yayılan sahte haberler, manipülatif söylemler ve çarpıtılmış gerçeklikler, toplumun belli bir yöne yönlendirilmesine neden olur.

Gaslighting’e Maruz Kaldığınızı Nasıl Anlarsınız?

Eğer bir ilişkide ya da sosyal çevrede kendinizi sürekli suçlu, yetersiz veya değersiz hissediyorsanız, şu soruları kendinize sorabilirsiniz:

• Gerçeklik algımın sorgulandığını hissediyor muyum?
• Sürekli özür diliyor muyum?
• Kendi hafızamdan şüphe etmeye başladım mı?
• Bana sürekli “abartıyorsun”, “çok hassassın” gibi cümleler mi söyleniyor?
• Bir tartışmada hep ben mi suçlanıyorum?

Gaslighting ile Mücadele Etmenin Yolları

• Kendi Gerçekliğinize Güvenin: Hafızanızı ve duygularınızı sorgulamak yerine, gerçeklerinizi sahiplenin.
• Sınırlar Koyun: Manipülatif kişilere karşı net sınırlar belirleyin.
• Güvendiğiniz Kişilerle Konuşun: Manipülasyona karşı destek almak için güvenilir dostlarınıza veya bir uzmana danışın.
• Bir Profesyonelden Yardım Alın: Psikolog veya terapist desteği, Gaslighting ile başa çıkmada önemli bir rol oynayabilir.

Sonuç: Gaslighting’e Karşı Bilinçli Olmak Şart

Gaslighting, yalnızca bireysel ilişkilerde değil, toplumun farklı alanlarında da karşılaşabileceğimiz tehlikeli bir psikolojik manipülasyon tekniğidir. Kendimizi ve çevremizi korumak için bu manipülasyonu tanımak ve mücadele etmek büyük önem taşımaktadır.